SEVR ANLAŞMASININ TELGRAF VE TELEFON TESİSLERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİ

Fazlı KÖKSAL

Kamuoyunun gündemine durup dururken bir “Lozan” tartışması girdi… Lozan’ı tartışabilmek için Sevr’i, Sevr’in hükümlerini bilmek gerekir. Sevr’in hükümlerini bilmeden yapılacak değerlendirme, demagojiden öteye geçemez…

Sevr, en çok  arazi dağılımı yönü ile bilinir. Sevr’in pek tartışılmayan ekonomik ve hukuki şartları da çok vahimdir. Türk, Anadolu’da kendisine bırakılan coğrafyada bir sömürge gibi yaşamaya mahkûm edilmek istenmiştir.

Bu yazıda, Sevr Anlaşmasının Telgraf ve Telefon tesislerine ilişkin hükümlerini aktarmakla yetineceğiz…  

Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşında mağlup olunca Mondros Ateşkes Anlaşmasını imzalamak zorunda kalır. Mondros Ateşkes Anlaşması’nın 12. maddesindeki şu hükümle, haberleşmesinin denetimini Müttefik devletlere devreder;  “Madde 12. — Hükümet muhaberatı müstesna olmak üzere telsiz ve telgraf ve kabloların itilaf memurları tarafından murakabe edilir.”

  Mondros Ateşkes Anlaşmasından sonra imzalanan, Türk Milleti için bir esaret belgesi niteliğinde olan,  SEVR ANLAŞMASI’nda da , telgraf ve telefon altyapısı ve haberleşme konularında, çok ağır, aşağılayıcı, kabulü imkansız maddeler vardır.[1]

MADDE 190.

178. Maddede öngörülen bölgenin (Yunanlılara verilmesi öngörülen, Trakya Bölgesi ile Marmara ve Ege Bölgelerinin büyük bölümü) telsiz telgraf istasyonları, işbu Anlaşma yürürlüğe girer girmez, Başlıca Müttefik Devletlere teslim edilecektir. Yunanistan ve Türkiye, sözü edilen bölgede hiçbir telsiz telgraf istasyonu kuramayacaklardır.

MADDE 270.

 İşbu Anlaşma yürürlüğe girer girmez, Türkiye’nin, bu Maddedeki özel hükümleri yerine getirmesi koşuluyla, Bağıtlı Yüksek Taraflar, aşağıda sayılan sözleşmeleri ve düzenlemeleri, kendilerini ilgilendirdiği ölçüde, yeniden uygulayacaklardır:

Posta Sözleşmeleri

………

Telgraf Sözleşmeleri

 10-22 Temmuz 1875’de Saint-Petersbourg’da imzalanan Uluslararası Telgraf Sozleşmeleri; 11 Haziran 1908 tarihli Lizbon Uluslararası Telgraf Konferansında kararlaştırılan Yönetmelikler ve Tarifeler. Türkiye; yeni Devletlerin taraf oldukları yada katılacakları Evrensel Posta Birliği’ne ve Uluslararası Telgraf Birliği’ne ilişkin Sözleşmelerde ve Anlaşmalarda öngörülen özel anlaşmaların bu yeni Devletlerle yapılmasını kabul etmeye yükümlüdür.

ALT-KESİM II.

TELGRAFLAR VE TELEFONLAR.

MADDE 364.

 Müttefik Devletlerden herhangi birinin isteği üzerine, Türkiye, Osmanlı topraklarından geçen başlıca telgraf yada telefon hatlarının yapımı ve bakımı için gereken kolaylıkları göstermeyi yükümlenir.

Söz konusu kolaylıklar arasında, Müttefik Devletlerden birinin göstereceği her hangi bir

Telgraf  yada telefon ortaklığına şu hakların tanınması da bulunacaktır:

1. Osmanlı toprakları üzerinde demiryolları yada başka ulaşım yolları boyunca yeni telgraf

yada telefon direkleri ve telleri hatlarının kurulması;

2. Sözü edilen telgraf ya da telefon direkleri ve telleri hatlarıyla, mevcut direklere bağlanmış tellere her an yaklaşabilmek ve bunları iyi işler durum da tutmak için gereken önlemleri almak;

3. Sözü edilen telgraf ya da telefon hatlarının kullanılmasında kendi görevlilerinin hizmetinden yararlanmak.

Sözü edilen hatların kuruluşuyla, özellikle özel kişilere ödün yada tazminat verilmesiyle ilgili bütün sorunlar, Osmanlı Hükümetinin kendisinin kurmuş olduğu bir telgraf yada telefon hattı konusundaki aynı koşullar içinde çözüme bağlanacaktır.

MADDE 365.

Varolan sözleşmelerdeki karşıt hükümlere bakılmaksızın, Türkiye, sınırdaş olsun yada olmasın, Müttefik Devletlerden herhangi birinden gelen yada oraya giden telgraf yazışmalarına ve telefon görüşmelerine, uluslararası transite en elverişli hatlar üzerinden ve yürürlükteki tarifeler uyarınca, transit özgürlüğü tanımayı yükümlenir. Bu yazışmalar ve görüşmeler gereksiz hiçbir gecikmeye ve engellemeye uğratılmayacaktır; bu yazışmalar ve görüşmeler, Türkiye’de kolaylıklar ve özellikle bağlantıların hızı bakımından ulusal işlemden yararlanacaktır. Hiçbir ödeme, kolaylık yada kısıtlama, ne doğrudan doğruya ne de dolaylı olarak, gönderenin yada alıcının uyrukluğu yüzünden etkilenmeyecektir.

ALT-KESİM III.

DENİZALTI KABLOLARI.

MADDE 366.

Türkiye;   İstanbul – Köstence  kablosunun İstanbul’da karaya bağlanması haklarını

Müttefik Devletlerce gösterilecek yönetime yada ortaklığa aktarmayı kabul eder.

MADDE 367.

Türkiye, Cidde-Suakin  ve Kıbrıs-Lazkiye kablolarının tümü yada bir bolumu

üzerindeki bütün haklarından, yetkilerinden ve her ceşit ayrıcalıklarından, gerek kendi adına gerek uyrukları adına, Başlıca Müttefik Devletler yararına vazgeçer.

Bir önceki fıkra gereğince aktarılan kablolar yada kablo kesimleri özel mülkiyette iseler,

bunların ilk mal oldukları para tutarından amortisman için pay düşüldükten sonra hesaplanacak değer Türkiye’nin alacağına kaydedilecektir.

ALT-KESİM IV.

BİRTAKIM YÜRÜTME ÖNLEMLERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLER.

MADDE 368.

Türkiye, taşıma konularında Müttefik Devletler adına davranan bir makamın:

1. işbu Anlaşmanın yürütülmesi çerçevesinde yapılan asker taşınması ile, orduların kullanacağı araçlar ve gereçler, cephane ve yiyecek taşınması;

2. geçici olarak da, kimi bölgelere ikmal maddelerinin taşınması, taşıt işlerinin olağan koşullara olabildiğince çabuk dönebilmesi ve posta ve telgraf hizmetlerinin örgütlenmesi için, kendisine vereceği yönergeleri [talimatı] yerine getirecektir.

Ayrıca;

195. maddede Uçaklarda Kullanılan Telgraf, Fotoğraf ve Sinema aygıtlarına, 201. Maddede de Deniz kuvvetlerindeki Telgraf aygıtlarına ait tüm bilgileri müttefiklere devredeceğini öngörülmektedir.

Bu hükümler, çok ağırdır, kabulü imkansızdır. Türk Milleti bu anlaşmayı tarihin çöplüğüne atmak için, İstiklal Savaşı vermiştir.

İstiklal Savaşından sonra İmzalanan Lozan Anlaşması’nda Telgraf ve Telefon haberleşmesi ile ilgili üç madde bulunmaktadır; 99, 100 ve 110. Maddeler. 99 ve 100 maddelerde Haberleşmeye ilişkin Uluslar arası sözleşmelere tarafların uyacakları taahhüt edilmiştir. 110. maddede ise Romanya ve Türkiye’nin, Köstence - İstanbul kablosunun işletme koşullarını hakça saptamak üzere, aralarında anlaşmalarını, anlaşma olmazsa, sorunun hakem yolu ile çözümlenmesini öngörmektedir.

Özetle; Lozan Anlaşması’nda Sevr Anlaşmasındaki Telekomünikasyon alanındaki olumsuz dayatmaların hiçbiri yer almamıştır…