“Gönüllere fedailik dolmalı,

Bağırmalı ya adalet, ya ölüm.”*  

Her türlü hak arama eylem ve etkinliklerinin, protesto gösterilerinin pek çoÄŸunun baÅŸlangıç ya da bitiÅŸ noktası PTT önleri olmaktadır. Peki, niye böyledir diye hiç düÅŸündünüz mü? Postanelerimizi bu kadar önemli kılan nedir ve bu durum ne zamandan beri adet olmuÅŸtur?

 Ä°ÅŸte bu sorunun doÄŸru cevabını bulmak amacı ile tarihte biraz geriye gidince bakın neler olmuÅŸ hep birlikte görelim. Bunun için önce Postanelerin kuruluÅŸ ve geliÅŸim tarihine kısaca bakmakta yarar var.                                           

“Ülkemizde ilk Posta TeÅŸkilatı, Tanzimat Fermanı ile yaÅŸanan geliÅŸmelerin sonucu olarak Osmanlı Devletinin tüm halkının ve yabancıların posta ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla 23 Ekim 1840 tarihinde kurulmuÅŸtur. Ä°lk Postahane ise Ä°stanbul`da Yeni Camii avlusunda Postahane-i Amire adı ile açılmıştır.”

Peki, neden burada kurulmuÅŸtu, yer seçiminde ne etkili olmuÅŸtu dersiniz?

 “Burasının postane olarak seçilmesinin sebebi ÅŸehrin ortasında bulunması, ticaret merkezlerine ve sahile yakın olmasıydı. Çünkü postanın ticaretle yakın ilgisi vardı ve deniz postacılığı içinde sahile yakın bir yer seçilmesi gerekiyordu. Ayrıca bütün Ä°stanbul’da bir merkezin açılacak olması dolayısı ile en iÅŸlek yerde olması arzu edilmiÅŸti. Daha sonra vilâyet merkezlerinden baÅŸlamak üzere postahaneler yaygınlaÅŸtırılmıştır.”

Yeni açılan bu Posta Merkezlerinde hangi hizmetler veriliyordu acaba?

“ BaÅŸlangıçta mektup, gazete gibi haberleÅŸme maddelerinin kabulü ile baÅŸlayan posta hizmetine, kısa sürede para ve hafif eÅŸya kabulü de katılmıştır. 1843 yılında telgrafın icadını müteakip ülkemizde de telgraf hizmeti baÅŸlamış ve bu hizmeti disipline etmek üzere 1855 yılında ayrı bir Telgraf MüdürlüÄŸü kurulmuÅŸtur.”**

Açılacağı yerler için bu kadar özen gösterilen postaneler’in nasıl bir mekânda hizmet vereceÄŸi de belirli kurallara baÄŸlanmıştı.

“Ä°lk dönemde Ä°stanbul’un dışında taÅŸrada açılacak postaneler için belirli standartlar belirlenmiÅŸti. Buna göre öncelikle postanenin giriÅŸ kapısının üzerine “postane” yazılacaktı. Postane ÅŸehir merkezinde olacak ve posta görevlisinin çalışacağı bölüm ile postaneye bir posta maddesini göndermek ya da almak için gelenlerin arasında bir kapı veya pencere bulunacaktı. Dış kısımda bulunan gönderici veya alıcılarla müdür bu kapı vasıtası ile temas kuracaktı. Ä°lk dönem postaneleri hizmetin yapılabileceÄŸi basit yapılardı. Bu özelliklere sahip bir oda varsa hemen postane yapılır, yoksa kiralanırdı.”

Posta merkezlerinde verilen hizmetlerin içerisinde telgraf hizmetinin yeri ise çok ayrıcalıklıydı.

“Devletin genel telgrafçılık siyasetinde ise askeri haberleÅŸme kadar önemli diÄŸer bazı konular da vardı. Buna göre telgraf tesisleri, ülke içi ve Avrupa`yla haberleÅŸme amacıyla kurulacaktı. Böylece halkın ve özellikle de tüccarın haberleÅŸmesine olanak verilecek, merkezi yönetim güç kazanacak ve idareye gelir saÄŸlanacaktı.”

Bu bilgilendirmelerden sonra gelelim yazımızın asıl konusuna. PTT önlerinde basın açıklamalarını, içerde telgraf çekmeleri anladık ta bu iÅŸgaller nereden çıktı? Hangi sebeplerle bu eylemler gerçekleÅŸtirilmiÅŸ ve neler yaÅŸanmış?

Bunun için yakın tarihimizdeki halk isyanlarına bakmakta yarar var. Burada bu isyanların nedenlerine kısaca deÄŸineceÄŸiz. Ancak isyanın bütün geliÅŸim aÅŸamalarını ve sonuçlarını detaylıca deÄŸerlendirmek bizim yazımızın ana konusu olmadığı için sadece‘Postane Ä°ÅŸgalleri’ boyutuyla ele almaya çalışacağız.

Ä°syanların nedeninin genellikle valilerin keyfi yönetimi, ağır vergiler ve yolsuzluklar olması nedeniyle sorunlarının çözümü için ayaklananların sarayla iliÅŸki kurmaları kaçınılmaz bir durumdu. Bunu saÄŸlayabilecekleri en iyi kanal da doÄŸal olarak telgraf merkezleri olacaktı. Ä°ÅŸte bu nedenle sorun çözülünceye kadar hükümet ve sarayla doÄŸrudan iletiÅŸim için postaneler iÅŸgal ediliyor, haberleÅŸme kontrol altına alınıyordu.

Gelecek yazımızda bu isyan ve iÅŸgalleri etraflıca ele almaya çalışacağız.

Dostlukla.

*(Mehmet Nusret, “Tarihçe-i Erzurum Yahut HemÅŸehrilere ArmaÄŸan”, Ä°stanbul 1922, s.57-58. /…s.22). **1871 yılında önce Posta Nazırlığı ile Telgraf MüdürlüÄŸü birleÅŸtirilir, ardından da 1909 yılında yeni eklenen Telefon Hizmetleri ile PTT kurulmuÅŸ olur. Tarihçeyle ilgili bilgiler PTT Genel MüdürlüÄŸünün 2007 yılında yayınladığı“GeçmiÅŸten Günümüze Posta” isimli çalışmadan alıntılanmıştır.