Fazlı KÖKSAL

Ä°stiklal Savaşımızın yazılı kaynaklarının büyük bölümü Telgraf Belgelerine dayanır. En temel kaynak olan Mustafa Kemal Atatürk’ün hitabet abidesi eseri “Nutuk”da  yüzlerce telgraf örneÄŸine yer verilmiÅŸtir. [1]

Nutuk’ta 829  telgraf, 256 telgrafname,  56 telgrafhane,  29 telefon,  170 muhabere, 32 telgraf(telefon) hattı kelimesinin geçmesi,  haberleÅŸmenin istiklal savaşımızda ne kadar önem taşıdığını gösterir.

Atatürk’ün Telgraf haberleÅŸmesine, haberleÅŸmenin gizliliÄŸine, telgraf merkezlerini kontrol altında tutmaya, telgraf hatlarının güvenliÄŸine  büyük önem verdiÄŸini, karargahlarda zamanının önemli bir bölümünü telgrafhanelerde geçirdiÄŸini  NUTUK’daki beyanlarından anlıyoruz. Ä°ÅŸte bu beyanlarından bazıları;

HaberleÅŸmenin  GizliliÄŸine Verilen Önem;

*) “26 (Haziran 1919)da Amasya’dan yola çıktım. Tokat’a gelir gelmez telgrafhaneyi kontrol altına aldırarak benim geliÅŸimin Sıvasa ve hiçbir tarafa bildirilmemesini saÄŸladım. 26/27 gecesini orada geçirdim. 27 de Sıvasa hareket ettim. Otomobil ile Tokattan Sıvas yaklaşık altı saattir. Sıvas valisine, Tokattan Sıvasa hareket ettiÄŸime dair açık bir telgraf yazdım. Ä°mzada, Ordu MüfettiÅŸliÄŸi sanını kullanmıştım. Telgrafta bilerek isteyerek yola çıkış saatimi yazmıştım. Ama, bu telgrafın, yola çıktığımdan altı saat sonra çekilmesini ve o zamana kadar hiçbir yoldan Sivas’a bilgi verilmemesini saÄŸlayacak önlemleri aldırdım.”Sah.40

*) “Bir gece otomobil ile Tuz Çölü üzerinden Konya’ya gittim. Konya’ya gidiÅŸimi orada kimseye telgrafla bildirmediÄŸim gibi Konya’ya varır varmaz telgrafhaneyi kontrol altına aldırarak Konya’da bulunduÄŸumun da hiçbir tarafa bildirilmemesini saÄŸladım.” Sah.654

Telgrafhanelerde ve Telgraf Başında Geçirilen Zaman;

*) “Efendiler, bu yazışmalar sırasında ben de telgrafhanede bulunuyordum.”Sah.130

*) “Eylülün 11 inci günü, özellikle 12/13 üncü gecesi her tarafta kolordu komutanları telgraf merkezlerine girerek kararlaÅŸtırılmış olduÄŸu gibi Ä°stanbul ile haberleÅŸmeye çalışıyordu. Fakat Sadrazam ortadan kaybolmuÅŸ gibi idi. Karşılık vermiyordu. Biz de, telgraf başında, Sadrazamın telgrafları  alıp karşılık vermesi için baskı yapıyorduk.”Sah.138

*) “11/12 Eylül gecesi yapılmış olan genel bildiriye ek olarak da ÅŸu ricada bulunuldu: Bu gece sonuç alınıncaya kadar bütün komutanların ve üst düzey sivil görevlilerin ve ilgili kurulların telgrafhanelerden ayrılmamaları rica olunur. Kongre Heyeti.” Sah 139

*) “Harbiye Nazırının beni telgraf başına çağırdığını haber verdiler. Dairemizde bulunan makina başına gittim.”sh 207

*) “VereceÄŸim kararın uygulanmasını saÄŸlamak için de, bir iki gün telgraf başındaki bütün komutanların düÅŸüncelerini dinledim”416

Telgrafhanelerin GüvenliÄŸine Verilen Önem;

*) “Ä°lyas Beye, gerektiÄŸinde bir ÅŸey bildirebilmek için, telgrafhanede bir subay bırakarak, önemli olan iÅŸinin başına gitmesini rica ettim (Belge 77).” Sh 134

*) “ 16/17 Eylül gecesi, Kastamonu ve yöresi komutanı Albay Osman Bey, Kastamonu telgrafhanesine geldi ve ÅŸu telgrafı verdi: Bugün Kastamonu’ya geldim. Ä°stanbul Hükümetinin adamları ve vali vekili ve jandarma komutanının hileleri sonucu evimde tutuklandım. Vatanseverlik örneÄŸi subaylarımızın yardımı ile ÅŸimdi kurtuldum. Ben de, vali vekilini ve jandarma alay komutanını birlikte tutuklattım. Telgrafhaneyi iÅŸgal ettim.”162

*) “Sivas’ta bulunanlara ÅŸu emri verdim:- Telgrafhane tam kontrol altına alınacaktır. Bir subay komutasında bir manga asker yerleÅŸtirilecektir. “. sh 252

*) “Ä°stanbuldaki Onuncu Kafkas Tümeni Komutanı Kemalettin Sami Beye de  ayrıca ÅŸu emri verdim:…………… Ä°stanbul’daki telgraf haberleÅŸmelerini güven altına almanız gereklidir (Belge 223).Sah.364

Telgrafın Bir Baskı Unsuru ve Kamuoyunu Yönlendirme Aracı Olarak Kullanılması;

*) “4 Mart 1920 tarihinde Komutanlara, valilere, mutasarrıflara ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti BaÅŸkanlıklarına, ayrıca ÅŸu genelgeyi de gönderdik: Ä°tilâf Devletlerinin dayanılmaz bir durum alan karışmalarından ve baskılarından hükûmet, 3 Mart dünkü gün çekilmiÅŸtir. …..

Milli gayeleri karşılayamyacak bir hükûmet baÅŸkanına, milletin, katlanamayacağını çok sert bir dille padiÅŸaha, Meb'uslar Meclisi baÅŸkanlığına ve basına bildirmek gerekir. Bu telgraf alındığında, dakika kaybedilmiyerek bu yolda telgraflar hazırlanması ve bu gece kesinlikle çekilmesi hazırlıklarının tamamlanması ve buraya da yarın sabaha kadar bilgi verilmesini önemle rica ederiz.

Efendiler, verdiÄŸimiz direktif gereÄŸince, memleketin her tarafından, milletin her yönetim katından 4/5 Mart gecesinden baÅŸlayan telgraf fırtınası, ayın beÅŸinci ve altıncı günleri, PadiÅŸah ve Meb’uslar Meclisi saraylarında istenilen etkiyi yaptı.”(Sadrazamlığa eski Bahriye Nazırı Salih paÅŸa getirildi)

Telgrafçılara Verilen Görevler, Telgrafçıların Ä°stiklal Savaşına Katkıları;

*)“Efendiler, biz, Ä°zmir halkının da gerçekten seçimlere katılmasını saÄŸlamak istiyorduk ve o yolda çeÅŸitli vasıtalarla amacımızı duyuruyorduk. Fakat,Yunanlılar, elbette engel oluyorlardı. 29 Ekim 1919 tarihinde, bu durumu. Ä°tilâf devletleri temsilcilerine ve yansız elçiliklere protesto ettik ve Ä°zmir Telgraf ve Posta BaÅŸmüdürü bulunan Etem Beye yazarak Ä°zmir halkına da bunu duyurmasını istedik.”

*)Nutuk’un 405-406. sayfalarında Manastırlı Hamdi’nin Ä°stanbulu’un Ä°ÅŸgalini Ankara’ya bildiriÅŸi anlatılır. Bu bölüm ÅŸu cümlelerle biter; “Bu vatansever ve yiÄŸit kiÅŸi, Manastırlı Hamdi Efendi olmasaydı, Ä°stanbul’da geçen acı olaylardan haber almak için kim bilir ne kadar beklemek zorunda kalacaktık. Ä°stanbul’da bulunan bakan, meb'us, komutandan, örgütlerimizdekiler içinden bir kiÅŸi çıkıp zamanında bize haber vermeyi düÅŸünememiÅŸ olduÄŸu anlaşılıyor. Demek ki tümünü ÅŸaÅŸkınlık ve korku kaplamıştı. Bir ucu Ankara’da bulunan telin Ä°stanbul’da bulunan ucuna yanaÅŸamayacak kadar ÅŸaÅŸkın bir hale gelmiÅŸ oldukları yargısına varmak bilmem ki doÄŸru olur mu? Telgraf memuru Hamdi Efendi sonradan kendisi Ankara’ya gelerek karargâhımız telgraf memurluÄŸunu yapmıştır. Kendisine borçlu olduÄŸum teÅŸekkürü burada herkesin önünde belirtmeyi millî ve vatanî ödevlerimden sayarım.” Sah.405-406

*)“Efendiler, Ä°tilâf Devletleri Kuvvetleri, Ä°stanbul telgraf merkezlerini iÅŸgal ettikten sonra, memlekete telgrafa resmî bir bildiri yayımlamak istediler. Yaptığımız uyarı ve hatırlatma üzerine -bazı merkezler dışında- hiçbir yerden bu resmî bildiri alınmadı.” Sah 406

*)“Efendiler, olaylar hakkında baÅŸkaca bilgi gelmesini beklemeksizin, Telgrafçı Manastırlı Hamdi Efendinin verdiÄŸi bilgilerden ve bu bilgileri doÄŸrulayan, iÅŸgal kuvvetleri bildirisi içeriÄŸinden, durumun niteliÄŸini anlayarak gerekli ve ivedi gördüÄŸüm önlemleri, açıklandığı gibi hemen iÅŸgal günü aldım ve uyguladım.” sah.412

Telgraf Hatlarına Yapılan Sabotajlar;

*)“Bolu ve Çevresi Komutanı Mahmud Nedim Beyin, Düzce’den yazdığı 9 Nisan 1920 tarihli ÅŸifresinden de, 8 Nisanda Adapazarı’nda Milli Kuvvetlere karşı gösteriler yapıldığı, Hendek ile Adapazarı arasında telgraf ve telefon hatlarının kesildiÄŸi …….. anlaşıldı.”422

*)“Efendiler, 1919 senesi içinde, ulusal giriÅŸimlerimize karşı baÅŸlayan iç ayaklanmalar, hızla memleketin her tarafına yayıldı. ……………….Karargâhımızla ÅŸehir arasındaki telefon ve telgraf hatlarını kesmeye kadar varan kudurmuÅŸçasına saldırılar karşısında kaldık.”434

*)“Ayaklananlar,…..26 AÄŸustos 1920 de ViranÅŸehir’i aldılar. HaberleÅŸme ve baÄŸlantılarımızı engellemek için de, o bölgedeki bütün telgraf hatlarını kestiler.”Sah 442

Ä°stanbul PTT’si ile YaÅŸanan SürtüÅŸmeler;

*) “Sivas Telgraf MüdürlüÄŸüne de aynı zamanda, telefonla ÅŸu emir verildi: "Kongremizden seçilen bir heyetle telgrafhaneye gönderilecek bir telgrafımızın doÄŸrudan doÄŸruya padiÅŸahın özel kalemine çekilmesinin Ä°stanbul’ca engellendiÄŸi bildiriliyor. Bir saat içinde telgrafın çekilmesine izin verilmezse Ä°stanbul’la bütün Anadolu telgraf haberleÅŸmelerini kesmek zorunda olacağımızı üstünüze bildiriniz." Sah. 138

*)“Ä°stanbul Posta ve Telgraf Genel Müdürü Orhan Åžemsettin imzalı 11 Kasım 1920 tarihli bir emir de, Kastamonu Posta ve Telgraf BaÅŸmüdürlüÄŸüne geliyordu.

Bu emir EreÄŸli MüdürlüÄŸüne gönderilen resmî olmayan bir mektubun zarfından çıkıyordu. Emir, olduÄŸu gibi ÅŸudur:

Madde 1 - Anadolu ile baÅŸkent arasında telgraf haberleÅŸmesinin bir an önce kurulması istenmektedir.

Madde 2 - Bu amacın gerçekleÅŸtirilmesi için bir yandan Sapanca ile Geyve arasındaki büyük yol üzerinde onarılabilecek olan tellerin hızla düzeltilmesi ve öte yandan da önemli iÅŸ ve yapım gerektiren Ä°zmit, Kandıra, Ä°ncili ara yolunun yapım ve onarımına baÅŸlanılması uygun görülmektedir.

Madde 3 - Sözü edilen onarımı yapmakla görevli olan Ä°stanbul Fen MüfettiÅŸi Bekir Bey yanında bir baÅŸçavuÅŸ ve yeter sayıda çavuÅŸla Ä°zmite gitmeye hazırdır.

Madde 4 - Ellerinde Ä°çiÅŸleri Nazırlığının belgesi bulunan bu görevliler herhangi bir yerde çalışmayı gerekli görürlerse bunlara yetkililerle görüÅŸerek yardımcı olunması yüksek iÅŸbirliÄŸinizden beklenmektedir. 11 Kasım 1920.

Bu telgraf üzerine, gerekenlere verdiÄŸimiz emir, Ä°stanbul ile iliÅŸki kurmaktan sakınılması ve telgraf hatlarını onarma bahanesiyle gelen olursa tutuklanması gereÄŸi idi.”sah.496